Akut Peptik Ülser Nedir?
Akut peptik ülser, mide, onikiparmak bağırsağı (duodenum) veya bazen yemek borusunun alt kısmında aniden ortaya çıkan, nispeten yüzeysel ve genellikle hızlı iyileşen mukoza (iç zar) hasarı ve kaybıdır. "Peptik" terimi, sindirim sıvıları olan pepsin enzimi ve hidroklorik asit ile ilişkili olduğunu ifade eder. "Akut" ise ani başlangıçlı ve kısa süreli olma özelliğini vurgular.
Akut ülserler, kronik peptik ülserlere kıyasla daha az derindir, çoğunlukla sadece mukoza ve submukoza tabakalarını etkiler. Genellikle bir tetikleyici faktöre bağlı olarak hızla gelişir ve altta yatan neden ortadan kalktığında uygun tedaviyle hızla iyileşme eğilimindedir. Ancak, tedavi edilmezse kanama veya delinme gibi ciddi komplikasyonlara yol açabilir.
Akut Peptik Ülserin Nedenleri ve Tetikleyicileri
- Nonsteroid Antiinflamatuar İlaçlar (NSAİİ'ler): Aspirin, ibuprofen, naproksen gibi ağrı kesici ve ateş düşürücüler en yaygın tetikleyicilerdendir. Mide mukozasının koruyucu bariyerini zayıflatır ve asit hassasiyetini artırır.
- Helicobacter pylori (H. pylori) Enfeksiyonu: Midede yaşayan bu bakteri, mukoza savunmasını bozarak hem akut hem de kronik ülserlere neden olabilir. Akut enfeksiyon ilk geçirildiğinde ülsere yol açabilir.
- Ağır Stres: "Stres ülseri" olarak da bilinir. Yoğun bakım hastalarında, ağır yanıklarda (Curling ülseri), büyük cerrahi operasyonlardan sonra (Cushing ülseri) veya ciddi fiziksel travmalarda görülebilir. Vücudun strese verdiği yanıt, mide asidi üretimini artırır ve mukozal kan akışını azaltır.
- Aşırı Alkol Tüketimi: Alkol, mide mukozasını doğrudan tahriş edebilir ve koruyucu tabakayı aşındırabilir.
- Sigara Kullanımı: Sigara, mukoza savunma mekanizmalarını bozar ve iyileşmeyi geciktirir.
- Kortikosteroidler (Kortizon): Özellikle yüksek dozda ve NSAİİ'lerle birlikte kullanıldığında ülser riskini artırır.
- Diğer Nedenler: Nadiren ağır fiziksel stres (örn. beyin cerrahisi sonrası), radyasyon tedavisi veya bazı kemoterapi ilaçları da akut ülsere yol açabilir.
Belirti ve Semptomlar
- Karın Ağrısı: En sık görülen belirtidir. Mide ülserlerinde yemekten sonra, duodenum ülserlerinde ise açken veya gece artan yanıcı, kemirici bir ağrı olabilir. Ancak akut ülserler bazen "sessiz" seyredebilir ve ilk belirti ani kanama olabilir.
- Bulantı ve Kusma
- Şişkinlik ve Gaz
- İştahsızlık
- Kanama Belirtileri: Akut ülserlerde sıklıkla kanama görülebilir. Bu, kahve telvesi gibi görünen kusma veya siyah, katran renginde dışkılama (melena) şeklinde ortaya çıkabilir. Aşırı kanama halsizlik, baş dönmesi ve bayılmaya neden olabilir.
- Ani ve Şiddetli Karın Ağrısı: Ülserin delinmesi (perforasyon) durumunda, karın duvarında sertleşme ve şiddetli, yaygın bir ağrı görülür. Bu acil bir tıbbi durumdur.
Tanı Yöntemleri
- Üst Gastroskopi (Endoskopi): Altın standart tanı yöntemidir. İnce, esnek bir tüp ile (endoskop) yemek borusu, mide ve onikiparmak bağırsağı görüntülenir. Ülserin yeri, büyüklüğü ve derinliği değerlendirilir. Gerekirse biyopsi (doku örneği) alınarakH. pylorivarlığı araştırılır veya kanser riski dışlanır.
- H. pylori Testleri: Dışkıda antijen testi, nefes testi (üre-nefes testi) veya kanda antikor testi yapılabilir. Endoskopi sırasında alınan biyopsi ile de test edilebilir.
- Radyolojik Görüntüleme: Kontrastlı (ilaçlı) mide-bağırsak filmleri daha az tercih edilse de bazen kullanılabilir. Delinme şüphesinde direktttttttttttt karın grafisi çekilebilir.
- Laboratuvar Testleri: Kanama varlığında kan sayımı (anemi kontrolü) yapılır.
Tedavi Yaklaşımı
- Tetikleyici Faktörlerin Ortadan Kaldırılması: NSAİİ kullanımının kesilmesi veya doktor kontrolünde alternatif ilaçlara geçilmesi, alkol ve sigaranın bırakılması, stres yönetimi tedavinin temelini oluşturur.
- İlaç Tedavisi:
- Proton Pompa İnhibitörleri (PPİ'ler): Omeprazol, pantoprazol, lansoprazol gibi ilaçlar mide asidi salgısını güçlü bir şekilde baskılayarak ülserin iyileşmesini sağlar. Tedavide ilk seçenektir.
- H2 Reseptör Blokerleri: Famotidin, ranitidin gibi ilaçlar asit salgısını azaltır.
- Antiasitler: Asidi nötralize ederek hızlı semptom rahatlaması sağlayabilir.
- Mukoza Koruyucular: Sükralfat veya bizmut bileşikleri ülser yüzeyini kaplayarak iyileşmeyi destekler.
- H. pylori Eradikasyonu: Eğer bakteri tespit edilirse, genellikle 10-14 gün süren, iki farklı antibiyotik ve bir PPİ'den oluşan üçlü veya dörtlü tedavi rejimleri uygulanır.
- Cerrahi Tedavi: Günümüzde ilaç tedavisi ile çoğu ülser başarıyla iyileştirilebildiği için cerrahi nadiren gereklidir. Ancak, kontrol edilemeyen kanama, delinme (perforasyon) veya tıkanıklık gibi hayatı tehdit eden komplikasyonlar geliştiğinde acil cerrahi müdahale gerekebilir.
Komplikasyonlar
- Kanama (Hemoraji): En sık görülen komplikasyondur. Hematemez (kan kusma) veya melena (siyah dışkı) ile kendini gösterir.
- Delinme (Perforasyon): Ülserin mide veya duodenum duvarını tamamen delmesidir. Mide içeriği karın boşluğuna dökülür ve şiddetli karın ağrısı, peritonit (karın zarı iltihabı) ile sonuçlanır. Acil cerrahi gerektirir.
- Tıkanıklık (Obstrüksiyon): Ülserin iyileşme sürecinde oluşan nedbe dokusu veya akut dönemdeki ödem, mide çıkışını veya duodenumu tıkayabilir. Tekrarlayan kusmalara neden olur.
Özet
Akut peptik ülser, mide-bağırsak sisteminin iç zarında ani gelişen bir yaradır. NSAİİ kullanımı,H. pylorienfeksiyonu ve ağır stres başlıca nedenleridir. Karın ağrısı, hazımsızlık ve kanama gibi belirtilerle kendini gösterir. Tanıda endoskopi önemli rol oynar. Tedavide tetikleyicilerin uzaklaştırılması, asit baskılayıcı ilaçlar ve gerektiğinde antibiyotik tedavisi ile çoğunlukla başarılı sonuçlar alınır. Kanama veya delinme gibi komplikasyonlar acil müdahale gerektirir. Şüpheli belirtiler varlığında mutlaka bir gastroenteroloji uzmanına başvurulmalıdır.
|
.webp "Bağırsak Ülseri Belirtileri ve Tedavisi")
