Basınç Ülseri (Yatak Yarası) Evreleri: Detaylı Rehber
Basınç ülseri, halk arasında "yatak yarası" veya "dekübitüs ülser" olarak da bilinir. Uzun süreli basınç, sürtünme veya nem nedeniyle cilt ve altındaki dokuların hasar görmesiyle oluşur. Özellikle hareket kısıtlılığı olan, yatağa veya tekerlekli sandalyeye bağımlı bireylerde görülür. Uluslararası Basınç Ülseri Danışma Paneli (NPUAP) ve Avrupa Basınç Ülseri Danışma Paneli (EPUAP) tarafından belirlenen ve klinikte yaygın kabul gören dört ana evre ve iki özel kategori bulunmaktadır. Bu evreleme, yaranın derinliğine ve dokusal hasarın boyutuna göre yapılır.
Evre 1: İyileşmeyen Kızarıklık
- Bu en erken evredir. Cilt henüz açılmamıştır.
- Basınç uygulanan bölgede (genellikle kemik çıkıntılarının üzerinde: topuk, kalça, kuyruk sokumu, dirsek, omuz kürekleri) kırmızı, mor veya mavi-mor renk değişikliği görülür.
- Cilt sağlamdır ancak bastırıldığında solmayan (blanşman olmayan) kızarıklık vardır. Yani parmakla bastırıp çektiğinizde, o nokta beyazlamaz veya normal rengine hemen dönmez.
- Bölge çevresindeki deriye göre daha sıcak, soğuk, yumuşak veya sert hissedilebilir.
- Ağrı, kaşıntı veya yanma şikayeti olabilir.
- Bu aşamada basıncın kaldırılması ve uygun bakım ile hızla geri dönüş sağlanabilir.
Evre 2: Kısmi Kat Kaybı
- Cildin en üst tabakası (epidermis) ve bazen de ikinci tabakası (dermis) hasar görmüştür.
- Yüzeysel, açık pembe-kırmızı renkte, nemli bir yara görünümü vardır. Kabarcık (bül) şeklinde de olabilir (içi berrak sıvı dolu veya patlamış).
- Yara çevresinde kızarıklık ve ödem (şişlik) görülebilir.
- Yara, yaş, sıyrık veya sığ bir krater (çukur) gibi görünebilir.
- Bu evrede de henüz yağ dokusu, kas veya kemik görülmez.
- Enfeksiyon riski başlar, bu nedenle hijyen ve uygun pansuman çok önemlidir.
Evre 3: Tam Kat Kaybı
- Hasar cildin tüm katlarını (epidermis ve dermis) aşmış, deri altı yağ dokusuna kadar ilerlemiştir. Ancak henüz kas, kemik veya tendon gibi derin yapılar açığa çıkmamıştır.
- Yara, derin bir krater şeklindedir. Yara tabanında sarı-nekrotik (ölü) doku veya kırmızı granülasyon dokusu görülebilir.
- Yaranın kenarları (marjinleri) içe doğru dönük (undermining) veya tünel şeklinde ilerlemiş (tünelleşme) olabilir. Bu, yaranın göründüğünden daha geniş ve derin bir alana yayıldığı anlamına gelir.
- Enfeksiyon belirtileri (iltihaplı akıntı, kötü koku, ateş) sık görülür ve ciddi bir komplikasyondur.
Evre 4: Çok Derin Tam Kat Kaybı
- En ciddi evredir. Hasar kas, kemik, tendon veya eklem kapsülü gibi derin yapılara kadar ulaşmıştır.
- Yara tabanında kemik, tendon veya kas dokusu açıkça görülebilir.
- Yara çok derindir ve geniş alana yayılmıştır. Tünelleşme ve undermining çok belirgindir.
- Yara tabanında siyah renkli nekrotik (ölü) doku (eskar) veya sarı fibröz doku hakim olabilir.
- Ciddi enfeksiyon (osteomiyelit-kemik iltihabı dahil), sepsis ve hayatı tehdit eden komplikasyon riski çok yüksektir.
- İyileşmesi çok uzun zaman alır, genellikle cerrahi debritman (ölü dokuların temizlenmesi) ve ileri cerrahi onarım teknikleri (flep vb.) gerekebilir.
Ek Kategoriler:
Derin Doku Hasarı (Sınıflandırılamayan Evre - Şüpheli):
- Cilt yüzeyi sağlam görünebilir ancak altındaki dokular (kas, yağ) hasar görmüştür.
- Genellikle mor-maroon (bordo) renkli, koyu bir leke şeklinde görülür. Bölge sert veya yumuşak, ağrılı, soğuk veya sıcak olabilir.
- Bu leke, hasarın derin dokularda başladığını ve zamanla cilt yüzeyine doğru ilerleyerek daha yüksek bir evreye geçebileceğini gösterir. Bu nedenle "şüpheli derin doku hasarı" olarak da adlandırılır.
Sınıflandırılamayan Evre:
- Yaranın tamamı sarı, gri, yeşil veya kahverengi nekrotik doku (eskar) veya kabuk (skab) ile kaplı olduğunda, yaranın gerçek derinliğini görmek mümkün değildir.
- Bu ölü dokular temizlenmeden (debridman yapılmadan) yaranın hangi evrede olduğu (Evre 3 veya 4) kesin olarak belirlenemez.
Önemli Notlar:
- Basınç ülserleri asla geriye doğru evrelenmez. Örneğin, Evre 4 bir yara iyileşirken Evre 3 olarak kaydedilmez. İyileşme süreci "kapanma" veya "granülasyon" gibi terimlerle ifade edilir.
- Evreleme, yaranın en derin noktasına göre yapılır.
- Koruyucu bakım (pozisyon değiştirme, özel yatak/yastık kullanımı, beslenme, cilt bakımı) tüm evrelerden çok daha önemli ve etkilidir. Amacımız hiç yara oluşmasını engellemektir.
- Basınç ülseri tanı ve tedavisi mutlaka bir sağlık profesyoneli (doktor, hemşire, yara bakım hemşiresi) tarafından yapılmalıdır.
|
.webp "Bağırsak Ülseri Belirtileri ve Tedavisi")
