Basınç Ülseri (Yatak Yarası) Nasıl Oluşur?
Basınç ülseri, genellikle "yatak yarası" veya "dekübitüs ülser" olarak bilinen, cilt ve altındaki dokularda uzun süreli basınç nedeniyle oluşan bir doku hasarıdır. Özellikle hareket kabiliyeti kısıtlı, yatalak veya tekerlekli sandalye kullanan bireylerde sık görülür. Oluşum mekanizması birkaç temel faktörün bir araya gelmesiyle gerçekleşir.
1. Temel Neden: Basınç
- Kemikli çıkıntılar (topuk, kalça kemiği, kuyruk sokumu, dirsek, omuz kürek kemikleri vb.) ile dış yüzey (yatak, sandalye) arasında sıkışan yumuşak dokulara sürekli ve yoğun basınç uygulanır.
- Bu basınç, dokulardaki küçük kan damarlarını (kılcal damarlar) sıkıştırarak kan akışını engeller. Dokulara oksijen ve besin taşınamaz, atık maddeler birikir.
- Eğer basınç 2 saat veya daha uzun süre kesintisiz devam ederse, doku hücreleri ölmeye başlar (nekroz), bu da ülserin başlangıcıdır.
2. Destekleyici Faktörler
Basınç tek başına ülsere neden olabilir, ancak aşağıdaki faktörler oluşumu hızlandırır ve şiddetlendirir:
- Sürtünme (Friksiyon): Cildin yatak çarşafı, giysi gibi yüzeylere sürtünmesi. Özellikle hasta kaldırılırken veya pozisyon değiştirilirken oluşur. Cildin en üst koruyucu tabakasına (epidermis) zarar vererek basınca karşı daha savunmasız hale getirir.
- Makaslama Kuvveti (Kayma): Kemiklerin ve deri altı dokuların hareket ederken, cildin sabit bir yüzeyde sabit kalması sonucu oluşan iç yırtılma kuvvetidir. Örneğin, yatağın başı yükseltilmiş bir hastada vücut aşağı kayarken, cilt yatakla temas halinde kalır, ancak altındaki dokular ve damarlar gerilir ve yırtılabilir. Bu, derin dokularda hasara yol açarken cilt yüzeyi ilk bakışta sağlam görünebilir.
- Nem: Ter, idrar, dışkı veya yara drenajı nedeniyle cildin uzun süre nemli kalması. Nem, cildi yumuşatır, tahriş eder ve sürtünmeye karşı dayanıklılığını azaltır. Ayrıca enfeksiyon riskini artırır.
3. Oluşum Süreci ve Evreleri
Basınç ülseri, derinin yüzeyinden başlayıp kas ve kemiğe kadar ilerleyebilen derin bir yara haline gelir. Genellikle dört evrede sınıflandırılır:
- Evre 1: Cilt bütünlüğü bozulmamıştır. Basınç uygulanan bölgede kızarıklık (eritem) vardır ve bastırıldığında solmaz. Ağrı, kaşıntı veya sıcaklık hissi olabilir.
- Evre 2: Cildin üst tabakaları (epidermis ve kısmen dermis) hasar görür. Sığ, açık pembe bir yara veya içi sıvı dolu kabarcık (bül) şeklinde görülür.
- Evre 3: Tam kalınlıkta doku kaybı. Yağ dokusu görünebilir, ancak kas, kemik veya tendon henüz açığa çıkmamıştır. Yara krater görünümünde olabilir.
- Evre 4: En şiddetli evre. Kas, kemik, tendon veya eklem kapsülü açığa çıkar. Yaranın tabanında sarı-necrotik doku (ölü doku) veya siyah renkli eskar (kabuk) görülebilir. Enfeksiyon ve osteomiyelit (kemik iltihabı) riski yüksektir.
4. Risk Faktörleri (Kimlerde Daha Sık Görülür?)
- Hareket kısıtlılığı (felç, koma, ileri yaş, anestezi altında olma)
- Duyu kaybı (hastalar basınçtan kaynaklanan rahatsızlığı hissetmez ve pozisyon değiştirme ihtiyacı duymaz)
- Yetersiz beslenme ve sıvı alımı (dokuların onarım kapasitesi azalır, cilt incelir)
- Nemli ve kirli cilt (özellikle idrar/ gaita inkontinansı)
- Dolaşım bozuklukları (diyabet, periferik arter hastalığı)
- Kemik çıkıntılarının belirgin olması ve zayıf kas kütlesi
- İleri yaş (cilt daha ince, kuru ve kırılgandır)
Önleme ve Sonuç
Basınç ülserlerinin oluşumu, büyük oranda önlenebilir. Temel önleme stratejileri;düzenli pozisyon değiştirme (en geç 2 saatte bir), özel basınç azaltıcı yatak/yastık kullanımı, cildin temiz, kuru ve nemlendirilmiş tutulması, yeterli protein ve vitamin içeren beslenme ile cildin her gün dikkatle gözlemlenmesidir. Erken evrede fark edilen basınç alanları, ilerleyici doku hasarının önüne geçmek için kritik öneme sahiptir.
|
.webp "Bağırsak Ülseri Belirtileri ve Tedavisi")
