Basınç ülseri nedir?

Basınç ülseri, halk arasında "yatak yarası" veya "dekübitüs ülseri" olarak da bilinen, cilt ve altındaki dokuların uzun süreli basınca maruz kalması sonucu oluşan doku hasarı ve yaralardır. Genellikle vücudun kemik çıkıntılarının (topuk, kalça, kuyruk sokumu, dirsek, omuz blade'leri gibi) üzerinde gelişir. Basınç, kan damarlarını sıkıştırarak dokulara oksijen ve besin gitmesini engeller; bu da hücre ölümüne ve sonunda yara oluşumuna yol açar.

Basınç ülserlerinin oluşumunda dört ana faktör rol oynar:

• Basınç: Kemik ile yatak/tekerlekli sandalye gibi sert bir yüzey arasında sıkışan yumuşak dokulara uzun süreli (genellikle 2 saatten fazla) ve yoğun basınç uygulanması temel nedendir.
• Sürtünme ve Makaslama Kuvveti: Sürtünme, cildin yüzeyle sürtünerek aşınmasıdır (örneğin çarşafı çekerken). Makaslama kuvveti ise cildin bir yönde, altındaki dokuların ise ters yönde hareket etmesiyle oluşan iç yırtılma hasarıdır (örneğin yatak başı yükseltildiğinde hastanın aşağı kayması). Bu faktörler dokuyu daha savunmasız hale getirir.
• Nem: İdrar, ter veya dışkı nedeniyle cildin uzun süre nemli kalması, cilt bariyerini zayıflatarak sürtünme ve basınç hasarına karşı direncini düşürür.
• Hareketsizlik: En önemli risk faktörüdür. Felç, koma, ileri yaş, ağır hastalık, sedasyon veya alçı nedeniyle hareket edemeyen veya pozisyon değiştiremeyen kişilerde görülme riski çok yüksektir.

Basınç ülserleri, derinlik ve doku hasarının şiddetine göre evrelendirilir:

• Evre 1: Cilt bütünlüğü bozulmamıştır. Basınç uygulanan bölgede kızarıklık vardır ve bu kızarıklık parmakla bastırıldığında solmaz. Ağrı, kaşıntı veya sıcaklık artışı olabilir.
• Evre 2: Cildin üst tabakası (epidermis) ve bazen de bir kısım alt tabakası (dermis) hasar görmüştür. Sığ, açık pembe-kırmızı renkte bir yara veya içi sıvı dolu kabarcık (bül) şeklinde görülür.
• Evre 3: Tüm cilt katmanları tahrip olmuş, yağ dokusuna kadar inen tam kalınlıkta bir yara oluşmuştur. Yara çukur şeklinde görülebilir. Sarı nekrotik doku (ölü doku) veya kırmızı granülasyon dokusu gözlenebilir.
• Evre 4: En ciddi evredir. Yara kas, kemik, tendon veya eklemlere kadar ilerlemiştir. Yara tabanında sarı/ siyah nekrotik doku veya eskar (kuru, sert kabuk) görülebilir. Osteomiyelit (kemik iltihabı) riski yüksektir.
• Belirlenemeyen Derinlikte: Yara tabanı sarı, gri veya siyah nekrotik doku ile kaplı olduğu için gerçek derinliği anlaşılamaz. Nekrotik doku temizlendikten sonra evresi netleşir.

Basınç ülserlerinin tedavisi zor, uzun ve pahalıdır. Bu nedenle önlemek esastır. Korunma yöntemleri şunlardır:

• Pozisyon Değiştirme: Yatakta veya tekerlekli sandalyede en geç 2 saatte bir pozisyon değiştirilmelidir. Özel basınç azaltıcı yataklar, yastıklar ve destek yüzeyleri kullanılmalıdır.
• Cilt Bakımı: Cilt temiz, kuru ve nemlendirilmiş tutulmalı, her gün kızarıklık açısından düzenli kontrol edilmelidir.
• Beslenme Desteği: Yeterli protein, kalori, vitamin (özellikle C vitamini) ve mineral (çinko, demir) alımı sağlanmalıdır.
• Hareket: Mümkün olduğunca pasif veya aktif hareket ettirilmelidir.
• Eğitim: Hasta ve hasta bakımını üstlenenler bu konuda bilinçlendirilmelidir.

Tedavi

Tedavi, ülserin evresine göre değişir ve multidisipliner bir yaklaşım gerektirir. Temel prensipler şunlardır:

• Basıncın ortadan kaldırılması (pozisyonlama, özel yataklar)
• Nekrotik (ölü) dokunun cerrahi veya enzimatik olarak temizlenmesi (debridman)
• Yara temizliği ve uygun pansumanların seçimi (köpük, hidrojel, gümüşlü pansumanlar vb.)
• Enfeksiyon varsa antibiyotik tedavisi
• Yeterli beslenme desteği
• İleri evre yaralarda cerrahi doku kaydırma (flap) ameliyatları gerekebilir.

Sonuç olarak, basınç ülseri önlenebilir bir sağlık sorunudur. Özellikle risk altındaki bireylerde sistematik bir bakım ve koruma planı uygulanması, bu ağrılı ve ciddi komplikasyonlara yol açabilen yaraların oluşmasını büyük ölçüde engelleyebilir.