Dekübit Ülseri (Yatak Yarası) Nasıl Oluşur?
Dekübit ülseri, halk arasında "yatak yarası" veya "bası yarası" olarak bilinen, cilt ve altındaki dokuların uzun süreli basınca maruz kalması sonucu oluşan doku hasarıdır. Oluşum mekanizması oldukça karmaşıktır ve temelde birkaç ana faktörün bir araya gelmesiyle gerçekleşir.
1. Temel Neden: Basınç ve İskemi
- En önemli ve doğrudan nedendir. Vücut ağırlığının kemikli çıkıntılar (topuk, kalça kemiği, kuyruk sokumu, dirsek, kürek kemikleri vb.) ile yatak, sandalye veya tekerlekli sandalye arasında sıkışması sonucu oluşan basınç, küçük kan damarlarını sıkıştırır.
- Bu sıkışma, dokulara oksijen ve besin taşıyan kan akışını engeller (iskemi). Doku, oksijensiz kaldığı için hücreler hasar görmeye başlar ve eğer basınç kaldırılmazsa, geri dönüşü olmayan bir şekilde ölür (nekroz).
- Basıncın şiddeti ve süresi çok kritiktir. Yüksek basınç kısa sürede, daha düşük basınç ise uzun sürede aynı hasara yol açabilir.
2. Makaslama (Kayma) Kuvveti
- Basınç kadar tehlikeli bir diğer mekanizmadır. Cilt ile altındaki dokuların (kas, yağ) birbirine paralel ama zıt yönlerde hareket etmesiyle oluşur.
- Örneğin, yatağın baş kısmı yükseltilmiş bir hastada, vücut aşağıya doğru kayma eğilimindedir. Cilt yatağa sürtünerek sabit kalırken, altındaki kemik ve yumuşak dokular aşağı hareket eder. Bu, cilt altındaki küçük kan damarlarını ve dokuları gererek yırtar ve hasara yol açar. Bu hasar genellikle derinin altında başlar ve dışarıdan fark edilmeden ilerleyebilir.
3. Sürtünme
- Cildin yatak çarşafı, giysi veya diğer yüzeylere sürtünmesidir. Cildin en üst koruyucu tabakasını (epidermis) aşındırarak, onu basınç ve makaslamaya karşı daha savunmasız hale getirir. Özellikle nemli ciltte sürtünme hasarı daha kolay oluşur.
4. Nem
- İdrar, ter, dışkı veya yara drenajı nedeniyle cildin uzun süre nemli kalması, cildin koruyucu bariyerini zayıflatır. Cilt şişer, yumuşar ve hem sürtünmeye hem de enfeksiyona karşı dayanıksız hale gelir. Nem, dekübit ülseri oluşumunu hızlandırıcı bir faktördür.
5. Risk Faktörleri (Oluşumu Kolaylaştıran Koşullar)
- Hareket Azlığı veya Hareketsizlik: Felç, koma, ileri yaş, ağır hastalık, spinal kord yaralanması.
- Duyu Kaybı: Hasta basınçtan kaynaklanan rahatsızlığı veya ağrıyı hissetmez ve pozisyon değiştirme ihtiyacı duymaz.
- Yetersiz Beslenme ve Sıvı Alımı: Protein, vitamin (özellikle C vitamini), çinko eksikliği ve yetersiz sıvı, cildin sağlığını bozar ve iyileşmeyi geciktirir.
- Dolaşım Problemleri: Şeker hastalığı, periferik arter hastalığı gibi durumlar dokuların kanlanmasını zaten bozmuştur.
- İleri Yaş: Yaşlanmayla cilt incelir, elastikiyeti azalır ve daha kırılgan hale gelir.
- Kilo: Aşırı zayıflık (yastık görevi gören yağ dokusu azlığı) veya aşırı şişmanlık (hareket kısıtlılığı ve basıncı artırması).
Oluşum Süreci Aşamaları (Evreleme)
- Evre 1: Basınç altındaki bölgede kızarıklık. Bastırıldığında solmayan kırmızı bir leke. Cilt bütündür. Erken müdahale çok önemlidir.
- Evre 2: Cildin üst katmanlarında (epidermis ve kısmen dermis) yüzeysel açılma, kabarcık veya sığ bir krater görünümü.
- Evre 3: Yaralanma cildin tüm katmanlarını aşarak, cilt altı yağ dokusuna kadar ilerler. Ancak kas, kemik ve tendonlar henüz görünmez.
- Evre 4: En ciddi evre. Yaralanma kas, kemik, tendon veya eklemlere kadar uzanır. Derin nekroz (ölü doku) ve genellikle enfeksyon görülür.
Özetle:
Dekübit ülseri, basınç, makaslama ve sürtünme gibi fiziksel kuvvetlerin, nem, beslenme bozukluğu ve hareketsizlik gibi risk faktörleriyle birleşmesi sonucu, dokuların kanlanmasının ve oksijenlenmesinin bozulmasıyla başlayan bir doku ölümü sürecidir. Önlenebilir bir durum olması, oluşum mekanizmalarının anlaşılmasını ve önleyici bakımın (pozisyon değiştirme, özel yataklar, cilt bakımı, beslenme) hayati önemini ortaya koymaktadır. |
.webp "Bağırsak Ülseri Belirtileri ve Tedavisi")
