Dekubitus Ülseri (Bası Yarası) Nasıl Oluşur?
Dekubitus ülseri, halk arasında "yatak yarası" veya "bası yarası" olarak bilinen, cilt ve altındaki dokuların uzun süreli basınç nedeniyle hasar görmesi sonucu oluşan yaralardır. Oluşum mekanizması oldukça karmaşıktır ve birkaç temel faktörün bir araya gelmesiyle gerçekleşir. İşte detaylı oluşum süreci:
1. Temel Neden: Uzun Süreli ve Yoğun Basınç
- Vücut ağırlığının kemikli çıkıntılar (örn. kuyruk sokumu, topuklar, kalça kemikleri, dirsekler) ile yatak veya tekerlekli sandalye gibi bir yüzey arasında sıkışması, o bölgedeki kılcal damarlara baskı yapar.
- Basınç, damarların dokulara oksijen ve besin taşımasını engeller. Dokular beslenemez ve atık maddeler birikmeye başlar.
- Bu süreç, basıncın şiddetine ve süresine bağlı olarak, önce geçici kızarıklığa, ardından geri dönüşü olmayan doku ölümüne (nekroz) yol açar.
2. Diğer Kritik Faktörler: Basıncın Yanındaki Yardımcı Mekanizmalar
A) Sürtünme ve Makaslama Kuvveti:
- Sürtünme: Cildin pürüzlü bir yüzeyle (çarşaf, giysi) tekrarlayan şekilde ovuşturulması, cilt bariyerinin tahriş olmasına ve üst tabakasının aşınmasına neden olur. Bu, basınç hasarına karşı cildi daha savunmasız hale getirir.
- Makaslama Kuvveti: Daha sinsi ve ciddi bir faktördür. Vücudun üst kısmı hareket ederken (örn. yatakta yukarı kaydırılırken veya yatak başı yükseltildiğinde), cilt yüzeye sürtünme nedeniyle sabit kalırken, altındaki kemik ve dokular aşağıya doğru hareket eder. Bu, dokular arasında makas gibi bir kesme kuvveti yaratarak kan damarlarını ve dokuları gerer, yırtar ve hasara uğratır. Genellikle kuyruk sokumu bölgesinde görülür.
B) Nem:
- İdrar, ter veya dışkı nedeniyle cildin uzun süre nemli kalması, cildin koruyucu stratum korneum tabakasını yumuşatır ve tahriş eder.
- Nemli cilt, sürtünmeye karşı daha hassastır ve bakteri üremesi için ideal bir ortam oluşturarak enfeksiyon riskini artırır.
C) Yetersiz Beslenme ve Hidrasyon:
- Yetersiz protein, kalori, vitamin (özellikle C vitamini) ve mineral alımı, vücudun dokuları onarma ve yeni cilt oluşturma kapasitesini düşürür.
- Yetersiz sıvı alımı (dehidrasyon), dokuların esnekliğini azaltır ve basınca karşı daha dayanıksız hale getirir.
Dönüşü Olmayan Bir Süreç: İskemi ve Nekroz
- Yukarıdaki faktörler bir araya geldiğinde, basınç altındaki bölgede kan akışı durur (iskemi).
- Dokular 2 saatten fazla oksijensiz kalırsa, geri dönüşümsüz hücre ölümü (nekroz) başlar.
- Önce ciltte kızarıklık (basınç giderse solabilen), ardından morarma, su toplaması, açık yara ve en sonunda kas, tendon ve kemiğe kadar ilerleyen derin bir ülser oluşur.
Kimler Risk Altındadır?
- Hareket kısıtlılığı olanlar (felç, koma, ileri yaş, anestezi altında uzun süre kalanlar)
- Yatağa veya tekerlekli sandalyeye bağımlı bireyler
- Duyu kaybı olanlar (diyabetik nöropati, omurilik yaralanması - ağrı ve rahatsızlık hissetmezler)
- Dolaşım bozukluğu olanlar (diyabet, periferik arter hastalığı)
- Yetersiz beslenen ve kilo kaybı olanlar
- Cilt bütünlüğü bozuk olanlar (çok kuru veya nemli cilt, inkontinans)
Özetle:
Dekubitus ülseri, basıncın ana tetikleyici olduğu, ancak sürtünme, makaslama, nem ve kişisel risk faktörlerinin birleşimiyle hızlanan ve derinleşen kompleks bir doku hasarı sürecidir. Önlemenin en temel yolu, basıncı düzenli olarak dağıtmak (2 saatte bir pozisyon değiştirmek, özel yataklar kullanmak) ve cildi temiz, kuru ve sağlıklı tutmaktır. |
.webp "Bağırsak Ülseri Belirtileri ve Tedavisi")
