Peptik Ülser Sınıflandırması: Kapsamlı Bir Rehber
Peptik ülser, mide, duodenum (onikiparmak bağırsağı) veya nadiren özofagus (yemek borusu) gibi üst gastrointestinal sistem organlarının mukoza tabakasında, mide asidi ve pepsin enziminin etkisiyle oluşan doku kaybı (erozyon) olarak tanımlanır. Sınıflandırılması, ülserin yerine, nedenine, klinik özelliklerine ve morfolojik görünümüne göre yapılır. Doğru sınıflandırma, tedavi stratejisinin belirlenmesi ve prognozun tahmin edilmesi açısından kritik öneme sahiptir.
1. Lokalizasyona (Yerleşim Yerine) Göre Sınıflandırma
- Gastrik Ülser (Mide Ülseri): Mide iç yüzeyinde oluşur. Genellikle mide korpusunun küçük kurvaturunda ve antrum bölgesinde görülür. Yaşlı popülasyonda daha sık rastlanır ve malignite (kanser) riski duodenal ülserden daha yüksektir.
- Duodenal Ülser (Onikiparmak Bağırsağı Ülseri): Duodenumun ilk kısmı olan bulbus bölgesinde görülür. Gastrik ülserlere kıyasla daha yaygındır ve genç-orta yaş erkeklerde daha sık görülür. Asit sekresyonu genellikle yüksektir.
- Özofageal Ülser: Yemek borusunun alt ucunda görülür. Genellikle gastroözofageal reflü hastalığının (GÖRH) şiddetli formları veya bazı enfeksiyonlar (örn. Candida, herpes) ile ilişkilidir.
- Marginal Ülser (Anastomoz Ülseri): Mide ameliyatları (özellikle gastrektomi veya gastroenterostomi) sonrasında, bağırsakla yapılan anastomoz (bağlantı) hattında gelişen ülserlerdir.
2. Etyolojiye (Nedene) Göre Sınıflandırma
- Helicobacter pylori İlişkili Ülserler: Tüm peptik ülserlerin büyük çoğunluğundan (%70-90) bu bakteri sorumludur. Bakteri, mukoza savunma bariyerini zayıflatarak asit ve pepsinin hasar vermesine yol açar.
- NSAİİ (Non-Steroid Anti-İnflamatuar İlaçlar) İlişkili Ülserler: Aspirin, ibuprofen, diklofenak gibi ağrı kesici ve anti-romatizmal ilaçların uzun süreli kullanımı, mukus üretimini ve mukoza savunmasını bozarak ülsere neden olur. H. pylori negatif ülserlerin başlıca nedenidir.
- Stres Ülseri: Yoğun bakım hastalarında, ağır yanık (Curling ülseri), kafa travması (Cushing ülseri), major cerrahi veya ciddi sistemik hastalıklar sırasında gelişen akut, genellikle yüzeyel ülserlerdir. Mukozal iskemi (kan akımının azalması) ve savunma mekanizmalarının çökmesi sonucu oluşur.
- Zollinger-Ellison Sendromu: Pankreas veya duodenumdaki gastrin salgılayan tümörler (gastrinoma) nedeniyle aşırı miktarda gastrin hormonu salgılanması ve buna bağlı olarak kontrolsüz, çok yüksek mide asidi üretimi sonucu oluşan, genellikle çok sayıda ve atipik yerleşimli ülserlerdir.
- Diğer Nedenler: Nadiren Crohn hastalığı, tüberküloz, sifiliz gibi enfeksiyonlar veya mide kanseri (ülser formunda görünebilir) peptik ülserle karışabilir.
3. Klinik Seyre Göre Sınıflandırma
- Akut Peptik Ülser: Ani başlangıçlı, genellikle yüzeyel ve daha az semptom veren, çoğunlukla stres veya ilaç kullanımına bağlı gelişen ülserlerdir. Kanama veya perforasyon gibi komplikasyonlara yol açabilir.
- Kronik Peptik Ülser: Uzun süreli, tekrarlayıcı, daha derin ve mukoza altı tabakalara (hatta kas tabakasına) kadar ilerlemiş ülserlerdir. H. pylori enfeksiyonu veya kronik NSAİİ kullanımı ile ilişkilidir. İyileşme sırasında skar (nedbe) dokusu oluşturarak darlıklara neden olabilir.
4. Morfolojiye (Görünüme) ve Komplikasyonlara Göre Sınıflandırma
- Basit Ülser: Komplikasyonu olmayan ülser.
- Komplike Ülser: Aşağıdaki komplikasyonlardan bir veya daha fazlasını geliştirmiş ülserlerdir:
- Kanama (Hemorajik Ülser): Ülser tabanındaki bir damarın erozyona uğraması sonucu oluşur. Hematemez (kanlı kusma) ve/veya melena (katran gibi siyah dışkı) ile kendini gösterir. Acil müdahale gerektirir.
- Perforasyon: Ülserin mide veya duodenum duvarını tamamen delerek karın boşluğuna açılmasıdır. Ani, şiddetli karın ağrısı ve akut batın tablosuna yol açar. Hayatı tehdit eden cerrahi bir acildir.
- Penetrasyon: Ülserin duvarı delerek komşu organlara (pankreas, karaciğer, kolon) ilerlemesidir. Perforasyondan farkı, serbest karın boşluğuna açılmamasıdır.
- Obstrüksiyon (Tıkanıklık): Özellikle pilor (mide çıkışı) veya duodenumdaki kronik ülserlerin iyileşme sürecinde oluşturduğu nedbe dokusu ve darlık nedeniyle mide içeriğinin ileri geçişinin engellenmesidir. Şiddetli kusma ve kilo kaybıyla seyreder.
5. Johnson Sınıflandırması (Gastrik Ülserler İçin)
- Tip I: Mide gövdesinde, küçük kurvaturda ve asit salgılayan bölgenin hemen sınırında oluşur. Asit salgısı normal veya düşüktür.
- Tip II: Hem midede hem de duodenumda ülser birlikte bulunur. Asit salgısı yüksektir.
- Tip III: Prepilorik (mide çıkışına çok yakın) bölgede oluşur. Asit salgısı yüksektir ve duodenal ülsere benzer özellikler gösterir.
- Tip IV: Mide kardiyasına (yemek borusuyla birleştiği noktaya) yakın, yüksek yerleşimli ülserlerdir.
- Tip V: NSAİİ kullanımına bağlı gelişen, vücudun herhangi bir bölgesinde olabilen ülserlerdir.
Sonuç
Peptik ülser, tek tip bir hastalık değildir. Yukarıda detaylandırılan farklı sınıflandırma sistemleri, hekime ülserin doğasını anlama, altta yatan nedeni belirleme (H. pylori testi, ilaç öyküsü almak gibi), uygun tedaviyi seçme (örn., antibiyotik, asit baskılayıcı ilaçlar, ilaç kesilmesi) ve olası komplikasyonları öngörme imkanı sağlar. ÖzellikleH. pylorive NSAİİ ilişkili ülser ayrımı, modern peptik ülser tedavisinin temel taşını oluşturur. |
.webp "Bağırsak Ülseri Belirtileri ve Tedavisi")
