Ülseratif kolit nedir?

Ülseratif kolit (ÜK), inflamatuar bağırsak hastalıkları (İBH) grubunda yer alan, kronik (uzun süreli) ve tekrarlayıcı (ataklar halinde seyreden) bir hastalıktır. Temel olarak kalın bağırsağın (kolon) en iç katmanı olan mukoza ve submukozayı etkileyen bir iltihap (enflamasyon) ve yara (ülser) oluşumu ile karakterizedir.

Hastalık, her zaman rektumdan (kalın bağırsağın son kısmı) başlar ve süreklilik göstererek yukarıya doğru, kolonun diğer bölümlerine yayılır. Etkilenen alana göre sınıflandırılır:

• Proktit: Sadece rektumu tutar.
• Proktosigmoidit: Rektum ve sigmoid kolonu (kalın bağırsağın son S şeklindeki kısmı) tutar.
• Sol Taraflı Kolit: Rektumdan başlayıp splenik fleksuraya (kolonun dalak yakınındaki dönüş noktası) kadar olan bölgeyi etkiler.
• Yaygın (Pankolit) veya Total Kolit: Tüm kolonu tutar.

Belirtiler, hastalığın şiddetine ve tutulumun yaygınlığına göre değişiklik gösterir. Aktif dönemde (alevlenme/atak) görülen başlıca belirtiler:

• Kanlı ve sıklıkla mukuslu (sümüksü) ishal (en karakteristik belirti)
• Aciliyet hissi ile birlikte sık tuvalete çıkma ihtiyacı
• Karın ağrısı ve kramplar (genellikle sol alt kadranda)
• Rektal kanama (dışkıdan bağımsız sadece kan gelmesi)
• Yorgunluk, halsizlik
• İştahsızlık ve kilo kaybı
• Ateş (şiddetli ataklarda)

Kesin nedeni tam olarak bilinmemektedir. Ancak genetik yatkınlığı olan bireylerde, çevresel faktörlerin (enfeksiyonlar, diyet, stres vb.) tetiklemesiyle bağışıklık sisteminin anormal bir yanıt vererek kendi kalın bağırsak dokusuna saldırması sonucu geliştiği düşünülmektedir (otoimmün bir süreç). Ailesinde ÜK veya Crohn hastalığı olanlarda görülme riski daha yüksektir.

Tanı, klinik bulguların yanı sıra çeşitli tetkiklerin bir arada değerlendirilmesiyle konur:

• Endoskopik Görüntüleme:Kolonoskopi altın standart tanı yöntemidir. Tüm kolonun görüntülenmesini ve şüpheli bölgelerden biyopsi (doku örneği) alınmasını sağlar.
• Patolojik İnceleme: Alınan biyopsi örneklerinin mikroskop altında incelenmesi kesin tanıyı koydurur.
• Görüntüleme Yöntemleri: MR enterografi, kontrastlı ilaçlı tomografi gibi yöntemler komplikasyonları değerlendirmek için kullanılabilir.
• Laboratuvar Testleri: Kan testlerinde enflamasyon belirteçlerinin (CRP, sedimantasyon) yükselmesi, kansızlık (anemi) görülebilir. Dışkıda enfeksiyon araştırması ve enflamasyon belirteçleri (kalsprotektin) de istenebilir.

Tedavinin temel amaçları:

• İltihabı kontrol altına alarak şikayetleri gidermek (remisyonu sağlamak)
• Remisyonu uzun süre korumak (idame tedavisi)
• Komplikasyonları önlemek ve yaşam kalitesini yükseltmek

Tedavi, hastalığın şiddeti, tutulum yeri ve hastanın genel durumuna göre planlanır:

• İlaç Tedavisi:
• 5-ASA grubu ilaçlar (mesalazin, sulfasalazin): Hafif-orta şiddetli olgularda ilk tercihtir.
• Kortikosteroidler (prednizon, budesonid): Orta-şiddetli atakları kontrol etmek için kullanılır, uzun süreli kullanılmaz.
• İmmünomodülatörler (azatioprin, 6-merkaptopürin): Steroid bağımlılığını azaltmak ve remisyonu idame ettirmek için.
• Biyolojik Tedaviler (anti-TNF ajanlar, anti-integrinler) ve Küçük Moleküller: Diğer ilaçlara yanıt vermeyen orta-şiddetli veya şiddetli hastalıkta kullanılır.
• Cerrahi Tedavi: İlaçlara yanıt alınamayan, şiddetli komplikasyon gelişen (toksik megakolon, delinme, kontrol edilemeyen kanama) veya kanser riski yüksek olan hastalarda uygulanır. Total kolektomi (tüm kalın bağırsağın alınması) kalıcı tedavi sağlar.

Ülseratif kolit, ömür boyu sürebilen, ataklar ve sessiz dönemlerle seyreden bir hastalıktır. Doğru tedavi ve düzenli takip ile hastaların büyük çoğunluğu normal bir yaşam sürdürebilir. Tedavi ve takip süreci gastroenteroloji uzmanları tarafından yönetilmelidir. Hastalıkla ilgili farkındalık, doğru beslenme önerileri, stres yönetimi ve ilaç tedavisine uyum, hastalığın kontrol altında tutulmasında kilit rol oynar.